Το έπος του 1821 - Σύντομη εξιστόρηση των γεγονότων της επανάστασης

Η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν η πρώτη που έγινε ήταν όμως η πρώτη Πανελλαδική Επανάσταση, που οργανώθηκε κατά κύριο λόγο από τη Φιλική Εταιρεία. Η Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1814 στην Οδησσό της Ουκρανίας, από τρεις νεαρούς φλογερούς πατριώτες: τον Εμμανουήλ Ξάνθο, το Νικόλαο Σκουφά και τον Αθανάσιο Τσακάλωφ. Σκοπός της ίδρυσής της ήταν η οργάνωση, η επιμελής προπαρασκευή και η συσπείρωση όλων των εθνικών και φιλελληνικών δυνάμεων, γι’ αυτό και άλλωστε έπρεπε να υπήρχε άμεση πρόσβαση στην Ευρώπη. Ενδεικτικό της οργάνωσης της Εταιρείας ήταν ότι κατά την κήρυξη της Επανάστασης αριθμούσε 600.000 μέλη και είχε ενεργή δράση στο διπλωματικά και κοινωνικά τεκταινόμενα της Ευρώπης, πάντοτε όμως υπό κάλυψη. Από την αρχή της ίδρυσής της, λαμβάνει συνωμοτικό χαρακτήρα: τα μέλη της ορκίζονται, ανάλογα με το βαθμό, και χρησιμοποιείται κρυπτογραφικός κώδικας. Η Αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας, μετά από άρνηση του Ιωάννη Καποδίστρια, προσφέρεται στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, με τη θέση του Γενικού Επίτροπου. Πρώτος σταθμός η 22 Φεβρουαρίου, όπου ο Αλέξανδρος Υψηλάντης αρχίζει την Ελληνική Επανάσταση στη Μολδοβλαχία (Ιάσιο), προσπάθεια η οποία όμως ναυάγησε. Στις 26 Φεβρουαρίου 1821 στην Εκκλησία των Τριών Ιεραρχών τελείται δοξολογία, κατά την οποία ο Μητροπολίτης Βενιαμίν ευλογεί πρόχειρη σταυρόεσσα σημαία (η οποία αργότερα θα γίνει η επίσημη Ναυτική Σημαία της Ελλάδας) και, κατά το βυζαντινό τυπικό, παραδίδει το ξίφος στον Αλέξανδρο Υψηλάντη. Παράλληλα διενεργείται έρανος (συλλογή 1 εκατομμυρίου γροσιών) και εθελοντές από ολόκληρη την Ευρώπη καταφθάνουν στη Μολδαβία για να καταταχθούν στα σώματα του Υψηλάντη. Έτσι, συγκροτείται ο Ιερός Λόχος, αποτελούμενος από 500 σπουδαστές, επικεφαλής των οποίων τίθεται ο Κατακουζηνός. Στις 4 Μαρτίου Έλληνες ναυτικοί κυριεύουν και εξοπλίζουν 15 πλοία, ενώ στις 17 Μαρτίου ο Υψηλάντης υψώνει τη σημαία στο Βουκουρέστι, αντιμετωπίζοντας την άνιση μάχη με το στρατό τριών πασάδων σε διάφορες περιοχές (Γαλάτσι, Δραγατσάνι, Σλατίνα, Σκουλένι, Σέκο). Αν και στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες η εξέγερση καταστάλθηκε, στο Μοριά ηχεί το εγερτήριο σάλπισμα του Παπαφλέσσα. Στις 6 Ιανουαρίου 1821 ο Κολοκοτρώνης επανέρχεται στην Πελοπόννησο. Η 25 Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού, ορίζεται ως ημέρα της Εθνεγερσίας, όμως τα νέα από το Βορρά μεταδόθηκαν γρήγορα, με αποτέλεσμα η ουσιαστική εκκίνηση του αγώνα να γίνεται στις 21 Μαρτίου 1821, οπόταν οι αρχηγοί των Καλαβρύτων με το λάβαρο της Αγίας Λαύρας ορμούν να απελευθερώσουν την πόλη, ενώ στην Πάτρα εισέρχεται ο Λόντος φέροντας κόκκινη σημαία με μαύρο σταυρό, ακολουθούμενος από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό, το Ζαΐμη και το Ρούφο. Είναι αυτή η ερυθρά σημαία που ευλογήθηκε από το Γερμανό, ο οποίος την έστησε στην πλατεία του Αγίου Γεωργίου. Την επομένη, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης με 2000 ένοπλους καταλαμβάνει την Καλαμάτα και συγκροτεί τη Μεσσηνιακή Γερουσία, η οποία απευθύνει ανακοίνωση στις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Οι Σπέτσες επαναστατούν στις 26 Μαρτίου και τις 27 τα Σάλωνα. Στις 29 η Λιβαδειά, στις 31 η Αταλάντη, την 1 Απριλίου η Θήβα, στις 8 η Λαμία, στις 17 η Σάμος και στις 16 κηρύσσεται η Επανάσταση στην Ύδρα. Η 23 Απριλίου είναι η επέτειος του μαρτυρικού θανάτου του Αθανάσιου Διάκου, μετά τη μάχη της Αλαμάνας. Στις 25 Απριλίου καταλαμβάνεται η Αθήνα από επαναστάτες από το Μενίδι και τα Χασιά, ενώ οι μεγάλες μάχες αρχίζουν στις 8 και 13 Μαΐου, στο Χάνι της Γραβιάς (κατά του Ομέρ Βρυώνη) και το Βαλτέτσι αντίστοιχα, ενώ στις 16 Μαΐου, με αρχηγό τον Εμμανουήλ Παπά, γίνεται η εξέγερση της Χαλκιδικής και του Αγίου Όρους, ως αντίποινα, λίγες μέρες μετά οι Τούρκοι επιδίδονται σε σφαγές και φρικαλεότητες στη Θεσσαλονίκη. Στις 7 Μαΐου κηρύσσεται η επανάσταση στη Μαγνησία και εξαπλώνεται στην Εύβοια και παράλληλα στην Κρήτη σημειώνονται εξεγέρσεις. Στις 26 Μαΐου γίνεται η Συνέλευση των Καλτεζών, κατά την οποία οι πρόκριτοι της Πελοποννήσου συγκρότησαν την Πελοποννησιακή Γερουσία, ενώ την επομένη ημέρα ο Παπανικολής πυρπολεί το Τουρκικό δίκροτο της Ερεσσού και τη μεθεπόμενη καταλαμβάνεται το Αγρίνιο. Αποφράδα μέρα είναι και η 7η Ιουνίου, κατά την οποία καταστρέφεται ο Ιερός Λόχος στο Δραγατσάνι. Μετά τις 4 Ιουλίου, όπου οι Σαμιοί αποκρούουν κάθε απόπειρα των Τούρκων, ακολουθούν η Κάλυμνος, η Κάσος και άλλα νησιά. Θρίαμβος για τους Έλληνες σημειώνεται στις 23 Σεπτεμβρίου, όπου επισυμβαίνει η Άλωση της Τριπολιτσάς. Ορόσημο η 20η Δεκεμβρίου, όπου γίνεται η Α’ Εθνοσυνέλευση στην Επίδαυρο και ψηφίζεται το Προσωρινό πολίτευμα της Επιδαύρου, υπό την προεδρεία του Μαυροκορδάτου. Το 1822 σημαδεύεται από διάφορα γεγονότα. Στις 14 Ιανουαρίου καταλαμβάνεται η Ακροκόρυνθος, στις 19 Φεβρουαρίου έχουμε την εξέγερση της Νάουσας, την επομένη τη νίκη του Ναύαρχου Ανδρέα Μιαούλη επί του Τουρκικού Στόλου και στις 22 Μαρτίου την εξέγερση των Μακεδόνων Ολύμπου - Πιερίων, με αρχηγό το Διαμαντή. Στις 30 Μαρτίου θυμόμαστε τη σφαγή της Χίου, από την οποία ο επιφανής γάλλος ζωγράφος Ευγένιος Ντελακρουά εμπνεύστηκε τον ομώνυμο πίνακα. Στις 22 Απριλίου έχουμε το ολοκαύτωμα της Νάουσας (Αραπίτσα, το Ζάλογγο της Μακεδονίας). Στις 6-7 Ιουνίου ο Κανάρης πυρπολεί την τουρκική ναυαρχίδα, ημέρα εορτής του Μπαϊραμιού, ενώ στις 10 Ιουνίου, οι Τούρκοι που πολιορκούνταν στο βράχο της Ακρόπολης παραδόθηκαν.Στις 26 Ιουλίου επισυμβαίνει η καταστροφή στα Δερβενάκια, όπου ο Κολοκοτρώνης κατατροπώνει το Δράμαλη και ο Νικηταράς αναδεικνύεται για δεύτερη φορά τουρκοφάγος. Στις 29 Οκτωβρίου ο Κανάρης πυρπολεί στην Τένεδο την υποναυαρχίδα του Τουρκικού Στόλου και στα τέλη Νοεμβρίου ο Σταϊκόπουλος καταλαμβάνει το απόρθητο Παλαμήδι. Στο μεταξύ ελληνικά πλοία διασπούν το ναυτικό κλοιό των Τούρκων και ανεφοδιάζουν τους πολιορκούμενους, ενώ την 31 Δεκεμβρίου οι Τούρκοι τελικά αποσύρονται μετά από άκαρπες προσπάθειες. Το 1823 αρχίζει με τη Β’ Εθνοσυνέλευση στο Άστρος και το Νόμο της Επιδαύρου, το Μάρτιο. Στις 7 Μαΐου οι Τούρκοι κατατροπώνονται από τον Μπότσαρη στη Βώνιτσα, ενώ σκοτώνεται στις 21 Αυγούστου στη μάχη του Καρπενησίου. Την 1η Μαΐου έχουμε την κατάληψη του Τρικαρίου από το Ζαφειράκη, Καρατάτσο και Γάτσο. Ελπίδα στο μαχόμενο έθνος έρχεται να φέρει στις 24 Δεκεμβρίου η επιβίβαση του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι. Από τη στιγμή αυτή αρχίζει η ζυγαριά να βαρεί προς το μέρος της Ελλάδας, μιας και ο Βύρωνας υπήρξε μέγιστος φιλέλληνας, του οποίου η προσφορά χαρακτηρίζεται ανυπολόγιστη. Ο δε θάνατός του, στις 7 Απριλίου συγκλόνισε την κοινή γνώμη της Ευρώπης. Το Μάρτιο του 1824 η Αίγυπτος επεμβαίνει στον αγώνα, υπέρ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με ισχυρές ναυτικές δυνάμεις και έτσι στις 6-8 και 18-22 έχουμε την καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών, αντίστοιχα, που για την τελευταία γράφει το αθάνατο ποίημα ο Διονύσιος Σολωμός (Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη). Στα Ψαρά, στο φρούριο Παλαιόκαστρο οι αμυνόμενοι πετούν λευκή σημαία με τις λέξεις «Ελευθερία ή Θάνατος» και ανατινάσσονται στον αέρα, μαζί με 2000 Τούρκους. Καίριο πλήγμα κατά των Οθωμανών ήταν η ναυμαχία του Γέροντα και η ήττα του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου, στις 29 Αυγούστου. Η ουσιαστική όμως αποχώρηση του Αιγυπτιακού Στόλου έγινε μετά από δύο συναντήσεις με τον Ελληνικό Στόλο, στις 24 Σεπτεμβρίου κοντά στη Χίο και την 1 Νοεμβρίου κοντά στο Ηράκλειο. Στις 12 Φεβρουαρίου 1825 αποβιβάζεται ο Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο στο λιμάνι της Μεθώνης, δίνοντας ελπίδα στους Οθωμανούς. Στις 23 Απριλίου για δεύτερη φορά πολιορκείται το Μεσολόγγι, ενώ στις 26 Απριλίου διενεργείται η ηρωική έξοδος από τη Σφακτηρία του Πάρωνα «Άρης». Στις 30 του ίδιου μήνα ο Μιαούλης επιτίθεται με πυρπολικά πλοία κατά του Αιγυπτιακού Στόλου, που ήταν αγκυροβολημένος στη Μεθώνη. 20 Μαίου σκοτώνεται ο Παπαφλέσσας στο Μανιάκι. Στο μεταξύ, η κυβέρνηση αναθέτει την αρχιστρατηγία στο Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, βρισκόμενη σε έσχατο κίνδυνο. Στις 2 Ιουνίου έχουμε τη Ναυμαχία της Σούδας, ενώ στις 10 Ιουνίου ο Ιμπραήμ καταλαμβάνει την Τρίπολη. 29 Ιουνίου και ο Κανάρης επιδράμει στην Αλεξάνδρεια. Πλήγμα δέχονται οι Έλληνες το Δεκέμβριο, όταν ο Ιμπραήμ σπεύδει να ενισχύσει τον Κιουταχή, που ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει την πολιορκία του Μεσολογγίου, αφού μέσα στον Ιούλιο σπάζει μια από τις πολλές φορές ο κλοιός του από το Μιαούλη και το Σαχτούρη. Το 1826 αρχίζει με άλλο ένα μεγάλο γεγονός, τη Συνέλευση στην Επίδαυρο τον Απρίλιο, ενώ στο μεταξύ στις 25 Μαρτίου ο Ιμπραήμ κι ο Κιουταχής δέχονται δεινή ήττα στην Κλείσοβα. Μεταξύ 10-11 Απριλίου έχουμε την ηρωική έξοδο του Μεσολογγίου, ενώ στις 23 Απριλίου υπογράφεται το Πρωτόκολλο της Πετρούπολης, που αποτελεί το πρώτο διπλωματικό κείμενο το οποίο αναγνωρίζει το δικαίωμα πολιτικής ανεξαρτησίας στους Έλληνες, προβλέποντας την ίδρυση αυτόνομου κράτους, με το όνομα Ελλάς, το οποίο θα κατάβαλλε φόρο υποτελείας στο Σουλτάνο και τα όριά του θα καθορίζονταν από την Αγγλική και Ρωσική Αυτοκρατορία, σε συνεργασία με την Αυστρία, Γαλλία και Πρωσία.Να αναφέρουμε ότι, παρεκτώς από την εθνική συγκίνηση που προκάλεσε στην Ευρώπη ο αγώνας «μιας χούφτας Ελλήνων με πενιχρά πολεμικά μέσα κατά της μεγαλύτερης και φονικότερης Αυτοκρατορικής μηχανής στον τότε κόσμο», οι ευρωπαίοι άρχισαν να νιώθουν ότι το ελληνικό ζήτημα πέλαζε λύσεως και θα έπρεπε να εκμεταλλευτούν, οικονομικά και διπλωματικά, την κατάσταση, έτσι άρχισαν να κάνουν ανοίγματα προς το υπό ίδρυση κράτος των Ελλήνων. Στις 22-25 Ιουνίου 1825 οι Μανιάτες απωθούν τους Οθωμανούς στη Βέργα και την Τσίμοβα. Στις 23 Αυγούστου ο Κιουταχής πολιορκεί την Ακρόπολη, ενώ στις 28 Αυγούστου και 24 Νοεμβρίου έχουμε τις μάχες του Χαϊδαρίου και της Αράχοβας, αντίστοιχα. Ενώ στις 27 και 28 Αυγούστου οι Αιγύπτιοι ηττώνται στη Μανιάκοβα και το Πολιτσάραβο, το Δεκέμβριο η Φρουρά της Ακρόπολης ενισχύεται από το Φαβιέρο, ενώ στο ναυτικό τα πράγματα γίνονται καλύτερα μετά από την ενίσχυση με πολεμικά ατμόπλοια. Στις 18 Ιανουαρίου αποκρούονται 2000 Τούρκοι πεζοί και 50 ιππείς από τους Σουλιώτες, ενώ στις 7 Απριλίου καταπλέει ελληνική ναυτική μοίρα στο Ναύπλιο, αποβιβάζοντας τον Αντιναύαρχο Κόχραν και τον Αρχιστράτηγο Τσωρτς, ενώ μεταξύ 8 - 16 Απριλίου διεξάγονται καθημερινώς μάχες, με τους Έλληνες να καταλαμβάνουν τη γραμμή Φάληρο - Κορυδαλλός - Πειραιάς. Τον Απρίλιο επισυμβαίνει η Γ’ Εθνοσυνέλευση στην Τροιζήνα, όπου ψηφίζεται το Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδας και εκλέγεται πρώτος κυβερνήτης ο κόμης Ιωάννης Καποδίστριας. Ενώ όμως η Εθνοσυνέλευση επισυμβαίνει, στις 24 Απριλίου ο Καραϊσκάκης σκοτώνεται στην καταστροφή του Φαλήρου, με αποτέλεσμα στις 27 Μαΐου να παραδίδεται η Ακρόπολη στον Κιουταχή. Ενώ η Αυστρία και η Πρωσία αντέδρασαν στο Πρωτόκολλο της Πετρούπολης, στις 6 Ιουλίου 1827 η Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία υπέγραψαν τη Σύμβαση του Λονδίνου (Ιουλιανή Σύμβαση), που ουσιαστικά επαναλαμβάνει τις ρυθμίσεις του Πρωτοκόλλου, προχωρώντας όμως άλλο ένα βήμα, με την πρόσθεση μυστικών άρθρων που θα εξανάγκαζαν την Υψηλή Πύλη να συμμορφωθεί. Σημαντικό και ουσιαστικό πλήγμα, το οποίο και εν πολλοίς καθορίζει το τέλος της Επανάστασης είναι η Ναυμαχία του Ναυαρίνου, στις 8 Οκτωβρίου 1827, η οποία ήταν το αποτέλεσμα της άρνησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας να συμμορφωθεί με τη Σύμβαση του Λονδίνου. Μετά από τις συγκινητικότατες θυσίες και ολοκαυτώματα του Μεσολογγίου, η Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία διατάσσουν τους στόλους τους να πλεύσουν προς τα Ελληνικά νερά, προκαλώντας την πανωλεθρία του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου. Αν και ο αγώνας μετά τη Ναυμαχία του Ναυαρίνου συνεχίστηκε για μικρό διάστημα, ουσιαστικά έληξε με πρόδηλη τη νίκη των Ελλήνων. Ο κόμης Καποδίστριας καταφθάνει στην Αίγινα, προσωρινή έδρα της Ελληνικής Κυβέρνησης, στις 12 Ιανουαρίου 1828 και έξι μέρες μετά προκαλεί ψήφισμα της Βουλής, για αναστολή τους ισχύοντος Συντάγματος της Τροιζήνας, τη γνωστή Προσωρινή διοίκηση της Επικράτειας. Στις 26 Ιανουαρίου δίνει το νενομισμένο όρκο και αναλαμβάνει το βαρύτατο έργο της διακυβέρνησης του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, αρχίζοντας την οικονομική και εκπαιδευτική οικοδόμησή του. Αρωγοί στο βαρυσήμαντο έργο του, το Πανελλήνιο, κάτι ανάλογο με τη σημερινή Βουλή, το οποίο αριθμούσε 27 μέλη και Γραμματέας του (Πρωθυπουργός) ήταν ο Σπυρίδων Τρικούπης. Στις 30 Αυγούστου αποβιβάζεται στην Πελοπόννησο ο γάλλος Στρατηγός Μαιζόν, με 14.000 άνδρες, με σκοπό τη ρητή υλοποίηση του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου (7 Ιουλίου 1828), με αποτέλεσμα ο Ιμπραήμ να αναγκαστεί να υποχωρήσει και μέχρι το τέλος του 1828 η Πελοπόννησος να εκκαθαρίζεται από τους Τούρκους. Μεταξύ Ιουνίου - Αυγούστου 1829 έχουμε τη Δ’ Εθνοσυνέλευση στο Άργος και στις 12 Σεπτεμβρίου τη μάχη της Πέτρας στη Βοιωτία, κατά την οποία ο Δημήτριος Υψηλάντης με 2.300 άνδρες νικά τους 7.000 Τούρκους, θέτοντας έτσι τέρμα στον επταετή πόλεμο υπέρ της Ελευθερίας. Η Ελληνική Επανάσταση ολοκληρώνεται, τυπικά, στις 3 Φεβρουαρίου 1830, ημέρα υπογραφής του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου, το οποίο εξασφαλίζει την ανεξαρτησία της Ελλάδας και καθορίζει τα σύνορά της. Έτσι, η Ελλάδα εκτός από την Πελοπόννησο και τα νησιά, θα περιελάμβανε και την Εύβοια, καθώς και το μεγαλύτερο τμήμα της Στερεάς Ελλάδας. Με τον αγώνα τους οι Έλληνες κατάφεραν αφ’ ενός μεν να ελευθερωθούν από τα 375 χρόνια σκλαβιάς και δουλείας από τους αδυσώπητους Τούρκους και Οθωμανούς, αφετέρου δε, σε τοπικό επίπεδο, έφεραν ένα καίριο πλήγμα κατά της κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας - το οποίο τη διάσπασε και από μεταξύ της και από τις Μεγάλες Δυνάμεις - αλλά και σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, έδωσε τα «φώτα» για την απεξάρτηση και άλλων σκλαβωμένων λαών από τους κατακτητές τους.

Πίνακας: Θεόδωρος Bρυζάκης (1819-1878), «H Eλλάς ευγνωμονούσα» (1858)